De oogziekte maculadegeneratie is een ernstig invaliderende ziekte. Als je er vroeg bij bent, is er soms nog wat aan te doen, zegt prof.dr. Carel Hoyng, hoogleraar op de bijzondere leerstoel Maculadegeneratie en oogarts in het UMC St Radboud. Maar 93 procent van de Nederlandse bevolking heeft nog nooit van de ziekte gehoord en weet niet wat de vroege verschijnselen zijn. Het is dus van belang dat de ziekte beter bekend raakt bij het grote publiek. Hoyng houdt op 10 juni zijn oratie.
Maculadegeneratie is een heel vervelende oogziekte, die vooral, maar niet uitsluitend, ouderen treft. De ziekte komt voor bij tien procent van de mensen boven de 75. Gelukkig word je niet totaal blind, maar maculadegeneratie beperkt het zien in zeer ernstige mate. Vooral scherp zien wordt nagenoeg onmogelijk.
Kenmerkend voor maculadegeneratie is dat de macula lutea, ofwel de gele vlek van het netvlies, steeds slechter gaat functioneren. Met de gele vlek kunnen we scherpte zien, de rest van het netvlies kan dat niet. Als de gele vlek niet meer goed werkt, zijn alleen nog de onscherpe randen van het gezichtveld in beeld. In het midden van het beeld zit een donkere ronde vlek.
Afvalstoffen
Als de ziekte zich al op jeugdige leeftijd openbaart, is er vrijwel altijd sprake van een zuiver genetische oorzaak, legt oogarts Carel Hoyng uit. Het duidelijkste voorbeeld is de ziekte van Stargardt. Dat is een vorm van maculadegeneratie die veroorzaakt wordt door een fout in een gen dat betrokken is bij het transport van afbraakproducten van vitamine A. Deze hopen zich op en tasten de gele vlek aan. Door een hoge inname van vitamine A èn door een overmatige lichtbelasting verloopt dit proces sneller. “We adviseren deze patienten dan ook om veel licht te vermijden, geen extra vitamine A te slikken, en ook geen voedingssupplementen met vitamine A te gebruiken”, zegt Hoyng. Hij vermoedt dat ook andere ziekten te maken hebben met het ophopen van afvalproducten van vitamines. “Om die reden zouden voedingssupplementen met vitamines alleen maar op doktersrecept verkrijgbaar moeten zijn,” zegt hij. “De afvalstoffen van vitamines kunnen schadelijker zijn dan je denkt.”
Combinatie De vorm van maculadegeneratie die op oudere leeftijd ontstaat, is het gevolg van een samenspel van factoren: meestal een genetische aanleg in combinatie met leefstijl. Roken is een belangrijke negatieve factor, maar ook voeding speelt een rol. Er zijn aanwijzingen dat vrije radicalen in de loop der jaren het netvlies aantasten. Die kunnen weggevangen worden door anti–oxidanten, bijvoorbeeld zink. “Of dit echt zo werkt, weten we nog niet zeker,” zegt Hoyng. Hij onderzoekt momenteel het effect van zinktabletten op het ontstaan en verloop van leeftijdgebonden maculadegeneratie.
Genetische mutaties De afgelopen jaren hebben genetici van het UMC St Radboud al veel genetische mutaties gevonden die de kans op maculadegeneratie op latere leeftijd groter maken. En er komen nog steeds nieuwe bij. “Ik hoop dat we ooit een genetische test kunnen ontwikkelen, waarmee bij een individu de belangrijkste mutaties kunnen worden opgespoord, zodat de genetische aanleg voor de ziekte kan worden bepaald,” zegt de nieuwe hoogleraar. “Als je aanleg groot is, kun je door je leefstijl aan te passen misschien invloed uitoefenen op het ontstaan en de ernst van de ziekte op latere leeftijd.”
Therapie Voor een vorm van de ziekte is sinds enkele jaren een therapie beschikbaar. Het betreft de zogenoemde natte vorm, waarbij bloedvaatjes van slechte kwaliteit de gele vlek ingroeien en lekkages uit deze vaatjes de gele vlek aantasten. De therapie behelst maandelijkse injecties in het oog met een middel, dat selectief vaatgroei remt. De kuur duurt tien maanden. Het middel is effectief bij tachtig tot negentig procent van de patienten met natte maculadegeneratie, maar alleen als op tijd met de behandeling begonnen wordt. ‘Jammer genoeg is het bestaan van de ziekte bij het grote publiek nog veel te weinig bekend, zegt Hoyng. “En als je er te laat bij bent, helpt het middel niet meer.”
De nieuwe leerstoel, een initiatief van de Stichting MD Fonds en de MD Vereniging, is een bekroning voor jarenlang wetenschappelijk onderzoek onder leiding van Hoyng. Dankzij zijn inspanningen is het UMC St Radboud landelijk en internationaal toonaangevend geworden in het onderzoek en de behandeling van maculadegeneratie.
Carel Hoyng (51) studeerde geneeskunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en volgde van 1988 tot 1992 de opleiding tot oogarts in het UMC St Radboud. Hij promoveerde in 1993 aan de Radboud Universiteit op onderzoek naar maculadegeneratie. Van 1992 tot 1995 was dr. Hoyng chef de policlinique in het Erasmus MC. Sinds 1995 is hij als senior oogarts werkzaam in het UMC St Radboud.